1984

Pomysłodawcą stworzenia teatru w Zakopanem jest Andrzej St. Dziuk, który wraz ze studentami Wydziału Aktorskiego i Wydziału Reżyserii Dramatu Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie nakreślił kształt niezależnej, artystycznej sceny. Młodych, energicznych ludzi złączyło dążenie do artystycznej samodzielności, chęć wspólnego poszukiwania idei oraz sposobów tworzenia, poparte niezgodą na bezwład ówczesnych instytucji kulturalnych. Inicjatorami i współzałożycielami Teatru im. Stanisława Ignacego Witkiewicza byli: Julia Wernio (reżyserka) oraz aktorzy Piotr Dąbrowski, Dorota Ficoń, Andrzej Jesionek, Karina Krzywicka, Krzysztof Łakomik, Krzysztof Najbor, Piotr Sambor.
Miejsce powstania Teatru nie było przypadkowe, gdyż Zakopane to miasto z ogromnymi tradycjami kulturalnymi. Siedzibą Teatru stały się sale dawnego Zakładu Wodoleczniczego dra Andrzeja Chramca przy ul. Chramcówki 15, który wówczas był Profilaktycznym Domem Zdrowia. To właśnie tutaj od 40 lat istnieje schronisko dla „teatrałów”, czyli ludzi związanych z artystyczną stroną teatru, „artystyczną” – tak jak to rozumiał Witkacy.
Pierwsze spotkania aktorów pod kierunkiem Andrzeja St. Dziuka odbywały się na Tarasówce w Małem Cichem. Wybrani, sprawdzeni w trakcie pracy w szkole teatralnej, adepci aktorstwa rozpoczęli kształtowanie zespołu i budowanie specyfiki pracy Teatru. Swoistym papierkiem lakmusowym, sprawdzającym szanse na spełnienie marzenia o założeniu teatru w Zakopanem, miała być premiera „Pragmatystów” Stanisława Ignacego Witkiewicza. Próby tego spektaklu odbywały się latem 1984 roku w Miejskim Ośrodku Kultury (premiera 9 sierpnia 1984 roku).
Był to zarazem spektakl dyplomowy grupy studentów krakowskiej Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej, którzy wcześniej – w ramach koła naukowego – prowadzili z Julią Wernio i Andrzejem St. Dziukiem pracę laboratoryjną, w której wykorzystano m.in. „Don Kichota” Miguela de Cervantesa (nb. jednorazowy pokaz „Don Kichota” ze scenografią Elżbiety Wernio był jej dyplomem w Akademii Sztuk Pięknych we Wrocławiu).
„Pragmatystów” zagrano latem 1984 roku dziesięć razy w Zakopanem: w Miejskim Ośrodku Kultury przy ul. Kościuszki i w hotelu Kasprowy, a także w sali Profilaktycznego Domu Zdrowia, która wkrótce stała się siedzibą Teatru Witkacego.
Od września 1984 roku część aktorów tej grupy realizowała z Julią Wernio spektakl „Do Damaszku” Augusta Strindberga, tworząc niezależny zespół przy Teatrze Dramatycznym im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu (premiera 3 marca 1985). Bardzo pomocny okazał się dyrektor tego Teatru – Waldemar Stasicki, który przyjął młodą grupę studentów i stworzył im warunki do laboratoryjnej pracy nad spektaklem.

Stanisław Ignacy Witkiewicz, PRAGMATYŚCI

Reżyseria, scenografia: Andrzej St.Dziuk

Zespół muzyczny: Hanna Kulenty, Mariusz Czarnecki, Jarosław Kapuściński, Tytus Miecznikowski

Obsada:

Dorota Ficoń (Mamalia), Karina Krzywicka (Mumia Chińska), Piotr Dąbrowski (Żandarm), Andrzej Jesionek (Kobieton), Krzysztof Łakomik (Żandarm), Krzysztof Najbor (Graf Franz von Telek), Piotr Sambor (Plasfodor Mimęcki)

Andrzej Dziuk w tym czasie poszukiwał w Zakopanem sali, która nadawałaby się na siedzibę teatru. Był wtedy reżyserem Starego Teatru w Krakowie, gdzie zrealizował dwa przedstawienia: Rdzę wg Andrzeja Bursy ze scenografią Zbyluta Grzywacza (premiera 1 stycznia 1983) i jako spektakl dyplomowy Grę o Każdym według Hofmannsthala ze scenografią Jerzego Dudy-Gracza (premiera 1 stycznia 1984). Gdy podjął decyzję, że najlepszym miejscem na pracę artystyczną będą bezużyteczne pomieszczenia w ówczesnym Profilaktycznym Domu Zdrowia, zajął się sprawami związanymi z remontem, wyposażeniem sceny oraz funkcjonowaniem zespołu.
Spośród wielu miejsc Andrzej Dziuk na siedzibę zakładanego teatru wybrał salę widowiskową w budynku dawnego Zakładu Wodoleczniczego dra Andrzeja Chramca, bo – jak czasem podkreśla – tutaj poczuł ducha miejsca, genius loci. Na tę decyzję miało też wpływ oddalenie od samego centrum miasta. Na Chramcówki nie można wpaść ot tak, przemierzając Krupówki. Andrzej Dziuk wiele razy podkreślał, jakie to ma znaczenie, odwołując się do słów filozofa José Ortegi y Gasseta: „Istotą teatru jest to, by wyjść z domu i pójść do teatru. […] Owo pójście pociągające za sobą wyjście z domu stanowi dynamiczny zalążek tej wspaniałej, ludzkiej rzeczywistości, którą zwiemy teatrem. […] każdy, nawet najmniejszy teatr, jest zawsze górą Tabor, na której odbywa się przeistoczenie” (OG 424, 427). Wiąże się z tym odrzucenie bezpieczeństwa, stabilności, przyzwyczajenia, lenistwa i podjęcie drogi w nieznane.

W początkach działalności Teatru Witkacego trudnym zadaniem było przystosowanie do potrzeb zespołu zrujnowanej sali teatralnej, która była wtedy magazynem. Odzyskiwanie funkcjonalności i piękna siedziby wpisało się symbolicznie w program naszego Teatru, by odkrywać cenne dziedzictwo kulturowe Zakopanego, nawiązywać do tradycji tego miasta i czerpać inspiracje z bliskości gór. Stąd tak wiele odniesień i wystroju modernizowanych wnętrz, i w spektaklach do estetyki przełomu XIX i XX wieku oraz dwudziestolecia międzywojennego.
W tym budynku Teatr Witkacego z biegiem lat poszerzał przestrzeń działań artystycznych. Wejście na Scenę Witkacego jest usytuowane od strony ul. Szymony, a na Scenę Atanazego Bazakbala (bohatera Pożegnania jesieni Witkacego), gdzie mieści się Kawiarnia Witkacy – od ulicy Chramcówki, blisko Ronda dra Chramca, gdzie łączą się Chramcówki z ulicą Kasprowicza. Przedstawienia grane są nie tylko na obu scenach, ale również we foyer, korytarzach, a dawniej również na strychu i w altanie. Jesienią 2023 roku zostało otwarte Witkacy Atelier, przestrzeń przylegająca do Sceny Witkacego, powstała po zrewitalizowaniu pomieszczeń zaplecza gospodarczego dawnego Zakładu Wodoleczniczego.